رضا‌ امیدی : دولت در سالهای اخیر از ساخت مدرسه شانه خالی می کند

یک جامعه شناس گفت: حذف سیاستهای ایاب و ذهاب معلولین موجب ترک تحصیل آنان و عدم مناسب سازی مدارس موجب عدم حضور معلولین جسمی در مدارس است.

رضا امیدی، جامعه‌شناس در نشست «پیدا و پنهان محرومیت از تحصیل» که توسط «روستاتیش» که حامی کارآفرینی اجتماعی برای روستاهای کمتر برخوردار است، برگزار شد، گفت: فقر، فقدان دسترسی به مدرسه و محرومیت مهم‌ترین دلایل بازماندن کودکان از تحصیل است.

این جامعه‌شناس با انتقاد از حذف سیاست‌های چندبعدی که می‌توانست به نفع تحصیل کودکان تمام شود، می‌گوید که سیاستگذاری‌هایی که امروز با داعیه ارزان‌سازی تحصیل آمده‌اند، سازوکاری را علم می‌کنند که عامل بازماندگی از تحصیل است:‌ «کوپنی‌سازی، کالایی‌سازی آموزش، تحدید تحصیل دختران زیرمجموعه طرح‌ها کنترل جمعیت و… همگی بازماندگی از تحصیل کودکان را بازتولید می‌کند.»

رضا امیدی در خصوص بازماندگی از تحصیل با بیان اینکه در دو سه سال گذشته مسئله آموزش و پرورش مورد توجه همه رسانه‌های مجازی و روزنامه‌نگاران و جریان‌های سیاسی بوده است، گفت: بزرگترین عامل ترک تحصیل در خانواده‌ها فقر است. سال 89 در مراجعه به روستایی در هرمزگان آقایی را دیدم که 6 بچه داشته و سه فرزندش را با تاخیر به مدرسه فرستاده بود چراکه انها کفش نداشتند و با دمپایی به مدرسه رفته بودند و بدین ترتیب مورد تمسخر قرار گرفتند. علت دوم ترک تحصیل کاهش ساعت حضور در مدرسه است، در اغلب شهرهای استانهای جنوبی فصل پاییز و زمستان فصل برداشت صیفی جات است و اغلب پسران دوره اول و دوم متوسطه مشغول کار هستند و بیشترین آمار ترک تحصیل در این دو دوره است.

وی سومین عامل را نداشتن دسترسی به مدرسه نام برد و گفت: به اشتباه آن ر ا به مقوله فرهنگی نسبت می‌دهند. به تناسب احداث مدارس شبانه روزی  شاهد کاهش ازدواج  و افزایش سطح تحصیل دختران بودیم. در بعضی مناطق شواهدی داریم وقتی دبیرستان ساخته شد دختران به مدرسه رفتند و سن ازدواج بالا رفت.

امیدی اذعان کرد: از نکات قابل تامل این است که دولت در سالهای اخیر از ساخت مدرسه شانه خالی می‌کند و در مصوبه اخیر شرط ساخت مدرسه را منوط به پرداخت 60 درصد اعتبارات خیرین می‌داند و استانهایی که خیرین بیشتری برای مدرسه سازی جذب کند اعتبارات بیشتری دریافت می‌کنند.

وی تاکید کرد: در سال 95 ساخت مدرسه شبانه روزی با 6 کلاس یک میلیارد تومان هزینه داشت و در سال 1402  این میزان به حدود 10 میلیارد تومن می‌رسد، این در حالی است که   بودجه مدرسه سازی افزایش نیافته است. بنابراین ساخت مدارس شبانه روزی کمتر شده است.

این کارشناس اجتماعی چهارمین علت بازماندگی از تحصیل را معلولیت دانست و گفت: حذف سیاستهای ایاب و ذهاب معلولین موجب ترک تحصیل آنان و عدم مناسب سازی مدارس موجب عدم حضور معلولین جسمی در مدارس است.

این جامعه شناس ضمن انتقاد از برخی سیاستهای غلط دولت درخصوص آموزش و پرورش گفت: امروزه سیاست دولت برای ارزان تمام شدن آموزش بجای احداث مدارس شبانه روزی -خرید خدمت از پیمانکاران خصوصی است – به این معلمان ماهی دو میلیون حقوق بدون تعطیلات نوروز و تابستان می دهند . این سیاست از روستاها شروع و حالا در مراکز شهرها هم اعمال می‌شود. در سال 96-97 حدود 4.5 درصد از دانش آموزان کشور تحت پوشش خرید خدمت آموزشی کشور بودند، با این سیاست کیفیت آموزش به شدت افت کرد بطوریکه در روستاها دانش‌آموز کلاس پنجم اسم و فامیلش را نمی‌تواند بنویسد.

وی ادعا کرد: توزیع منابع دولت بشدت به ضرر مناطق محروم بوده است. بودجه آموزش و پرورش در سال 1402  حدود 220 هزار میلیارد تومان بوده است. اگر آن ر ا به 14 میلیون دانش آموز  دولتی ( بدون احتساب حدود 2میلیون دانش اموز مدارس غیر انتفاعی)تقسیم کنیم سرانه هر دانش آموز 17میلیون تومن است، این میزان در مناطق محروم براساس خرید خدمت سرانه برای هر دانش آموز بین 3-4 میلیون تومان است چون سازو کار ارزان و بی کیفیت برای آموزش در نظرگرفته شده است.

امیدی عرضه و ارائه آموزش را از علل دیگر بازماندگی  و ترک تحصیل نام برد و گفت: ما از طردکنندگی عرضه آموزش کمتر صحبت کرده‎ایم. اولیا و معلمان مدرسه با رفتارهای بازدارنده موجب این امر می شوند. در پژوهشی در تابستان سال 92  در جزایر خلیج فارس، علت ترک تحصیل  را معلمان غیر بومی  اعلام می‌کردند. آنان فرهنگ بومی، ظاهر و لهجه دانش آموزان را مسخره می‌کردند بنابراین معلم تا حد ممکن باید بومی باشد. کتابی با عنوان تربیت آموزگاران مدارس مناطق فقیر ترجمه شده که به این نکات می پردازد.

این کارشناس مسائل اجتماعی ادامه داد: آمار بازماندگی از دو منبع سالنامه آماری آموزش و پرورش و آمار سازمان برنامه و بودجه و مرکز پژوهشهای مجلس استخراج میشود که حدود 500 هزار نفر با هم اختلاف دارند. زیرا در آموزش و پرورش فقط افرادی که کد ملی دارند دانش آموز محسوب می شوند اما در سرشماری  افراد بدون شناسنامه و کد ملی هم ثبت می‌شوند. از سوی دیگر آموزش و پرورش تا قبل از سال 92 هیچ آماری از بازماندگی از تحصیل نمی داد، زیرا خود را متولی دانش آموزانی می دانست که در مدرسه هستند و افراد خارج مدرسه را در حیطه مسئولیت او قرار نمی‌گرفت. بنابراین از سال 93-94 پس از پیگیری‌های معاونت رفاه، آمار بازماندگی در آمار آموزش و پرورش قرار گرفت و از سال 98 ردیف بودجه‌ای درسازمان برنامه برای بازگشت کودکان بازمانده دوره ابتدایی به مدرسه در 8 استان تعلق گرفت که متاسفانه تا سال 1400 ادامه داشت و بعد قطع شد.

امیدی ادامه داد: نکته بعدی در آمار متفاوت مسئله اتباع است. براساس حقوق کودکان اتباع حق آموزش دارند، این میزان اکنون آمار دانش آموزان مهاجر 500 هزار نفر است.

وی گفت: نکته دیگر در آمار بازماندگی سن آموزش است در ایران سن تحصیل 6-17 سال است و پیش دبستانی به حساب نمی‌آید و در انگلستان 4- 17 سال با احتساب دو سال پیش دبستانی است. پیش دبستانی یک دوره آموزش اجباری کودکان است که ثبت نام نمی‌شوند اما بازمانده هم قلمداد نمی‌شوند. در آزمون بین المللی تیمز و پرلز رفتن و نرفتن به دوره پیش دبستانی25 درصد موجب کاهش نمره می‌شود در حالیکه اختلاف طبقه بالا و پایین در آمدی موجب 15 درصد اختلاف نمره می‌شود. پیش دبستانی در بهبود کیفیت آموزش بسیار مهم است.

امیدی از دیگر عوامل افت تحصیلی تراکم کلاسی بیان کرد و گفت: در پژوهشی با 45 خانواده از مناطق مختلف تهران با دانش آموزان دختر و پسر از مدارس دولتی و غیر دولتی مصاحبه شد و علت انتخاب مدارس غیر انتفاعی از سوی خانواده‌ها خلوت بودن کلاس و مهمترین مشکل مدارس دولتی از نظر خانواده‌ها شلوغی کلاسها و نرسیدن معلم به همه بچه‌ها بود. براساس آمار 65 درصد دانش آموزان ابتدایی در کلاسهای با تراکم بالای 26 نفر درس می‌خوانند و 15 درصد دانش آموزان همین مقطع در کلاسهای بیش از 36 نفر مشغول تحصیل هستند. در ایران نسبت دانش آموزان مدارس غیردولتی به دولتی دو برابر همین نسبت در آمریکا و یک و نیم برابر انگلستان است.